| Article Title: La langue de l'autre | Date Created:
05/12/2009 | Date Updated:
05/12/2009 | Language:
Greek | Category:
Other | TranslatorPub.Com Rank:
103 | Views:
3416 | Comments:
0 | Ratings:
0, Average Rating: 0 (10 Max)
| Text:
«Η γλώσσα του άλλου ως αποκλειστικό μέσο έκφρασης -
Η περίπτωση του Λιβάνου»
Λίνα Elhage
Γεωγραφική Θέση
« La mer, c’est la Méditerranée: le Liban en surgit d’un seul coup, s’attardant à peine à ses rivages, se prêtant au jeu des quelques collines, grimpant vite. Pays, donc, à qui il est arrivé la plus singulière des histoires: celle d’avoir une Histoire bien plus vaste que lui; étroit oui, dans l’espace, mais épanoui, étagé, dans l’architecture du temps. »
Salah Stétié, 1975
Ο Λίβανος είναι κράτος της Δυτικής Ασίας, στην Εγγύς Ανατολή. Στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, ανάμεσα στη θάλασσα και στο βουνό, εκτείνεται σε 10.452 τετραγωνικά χιλιόμετρα και έχει περίπου 3.800.000 κατοίκους. Πρωτεύουσα είναι η Βηρυτός. Δυτικά βρέχεται από τη Μεσόγειο θάλασσα, βόρεια και ανατολικά συνορεύει με τη Συρία και νότια με το Ισραήλ. Η επίσημη γλώσσα είναι η αραβική η οποία - όπως και σε κάθε αραβόφωνη χώρα - παρουσιάζεται σε δύο μορφές: κλασική αραβική και ιδιωματική αραβική.
Η Κλασική Αραβική
Η κλασική αραβική έχει συνδεθεί με τη θρησκεία και τη γραφή. Οφείλει τη διάδοσή της στην επέκταση του Ισλάμ. Όμως, παρόλο που οι σχέσεις μεταξύ αραβικής και Ισλάμ είναι εμφανείς και παρότι ο εξισλαμισμός ενός πληθυσμού οδήγησε συχνά στον εξαραβισμό του, κάποιοι εξισλαμισμένοι πληθυσμοί δεν υιοθέτησαν την αραβική γλώσσα όπως και κάποιοι εξαραβισμένοι πληθυσμοί δεν εξισλαμίστηκαν ποτέ. Στο Λίβανο, πολλοί Λιβανέζοι παρέμειναν Χριστιανοί.
Η Ιδιωματική Αραβική
Η ιδιωματική αραβική προέρχεται ταυτόχρονα από το θρυμματισμό της αραβικής του 7ου αιώνα και από τις συγχωνεύσεις των διαφόρων ομιλουμένων γλωσσών (langage) ως συνέπεια των στρατιωτικών κατακτήσεων και των ανακατατάξεων των πληθυσμών. Στο Λίβανο όπως και στις άλλες αραβόφωνες χώρες, η κλασική αραβική η οποία διδάσκεται στο σχολείο, αποτελεί δεύτερη γλώσσα ενώ η ιδιωματική αραβική παραμένει η καθομιλουμένη γλώσσα των κατοίκων, οι οποίοι διαβάζουν όμως εφημερίδες σε κλασική αραβική και γράφουν μόνο σε κλασική αραβική. Η ιδιωματική αραβική είναι η μητρική γλώσσα που χρησιμοποιεί κάθε ένας από τους αραβόφωνους όλη του τη ζωή και με την οποία μεταδίδεται η λαϊκή, παραδοσιακή και σύγχρονη κουλτούρα. Κανένας αραβόφωνος δεν χρησιμοποιεί την κλασική αραβική ως μητρική γλώσσα.
Η Περίπτωση του Λιβάνου
Ο Λίβανος είναι μια πολυσύνθετη χώρα.
Λόγω της γεωπολιτικής του θέσης, ο Λίβανος κατακτήθηκε από όλους τους λαούς της Μεσογείου καθώς και από κάποιες νομαδικές φυλές της αραβικής χερσονήσου.
Η επικράτεια του σημερινού Λιβάνου ενώθηκε για πρώτη φορά το 16ο αιώνα. Εκείνη την εποχή γεννιούνται οι ιδιαιτερότητες που καθιστούν το Λίβανο μοναδική οντότητα στον αραβόφωνο κόσμο.
Χώρα υποδοχής εθνικών ή θρησκευτικών μειονοτήτων με μια πολυάριθμη κοινωνία χριστιανών στο βουνό (Όρος Λίβανος) με ισχυρούς δεσμούς με την Ευρώπη, συγκεντρώνει τουλάχιστον 22 εθνικές κοινότητες οι οποίες εκπροσωπούν 17 θρησκευτικές.
Αυτές οι κοινότητες ζούσαν σε τέλεια αρμονία, συμβάλλοντας η κάθε μία στην ύφανση της Λιβανέζικης ταυτότητας, μοναχικές αλλά αλληλέγγυες. Μαρωνίτες, σιίτες, δρούζοι, αλαουίτες, ελληνοκαθολικοί και ελληνορθόδοξοι, προτεστάντες, λατίνοι, αρμένιοι καθολικοί και ορθόδοξοι, χαλδαίοι, ασσύριοι, κόπτες καθολικοί και ορθόδοξοι και άλλοι ζούσαν ειρηνικά μέχρι τη 13η Απριλίου 1975. Αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία....
Λογοτεχνική Ιστορία
Η λογοτεχνική ιστορία του Λιβάνου ξεκινά με την ίδια την ονομασία του: Λουμπνάν. Πρόκειται για μια λογοτεχνική λέξη που διατηρεί την πραγματική της δομή όπως προέρχεται από την αρχαία λέξη.
Όλες οι μορφές και μεταγραφές του ονόματος - αιγυπτιακή, ακκαδιακή, ασσυριακή, αραμαϊκή, φοινίκεια - προέρχονται από το ίδιο ριζικό «λμπν» το οποίο σημαίνει «λευκός», ως αναφορά στα σπάνια για την περιοχή χιονισμένα βουνά της χώρας.
Η ονομασία της χώρας συνδυάζεται επίσης με τη μυρωδιά του λιβανιού το οποίο προέρχεται από το μυρωδικό δέντρο που γνώριζαν οι σημίτες με την ονομασία «λουμπάν».
Η ιδιαιτερότητα της λογοτεχνικής ιστορίας του Λιβάνου πηγάζει από την πληθώρα των λαών και των πολιτισμών που έζησαν και αναπτύχτηκαν σε αυτή τη γη. Αν και η κλασική αραβική είναι η επίσημη γλώσσα της χώρας, ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα, η γαλλική και αργότερα η αγγλική γλώσσα είχαν κάνει την εμφάνισή τους μέσω των ευρωπαϊκών αποστολών που εγκαταστάθηκαν στη «χώρα του κέδρου» και ίδρυσαν σχολεία. Αρχικά, οι γαλλικές αποστολές είχαν πλησιάσει τη χριστιανική κοινότητα και οι αγγλικές αποστολές τις κοινότητες των μουσουλμάνων. Γενικά, η γαλλική ήταν διαδεδομένη στις χριστιανικές οικογένειες και στις εύπορες μουσουλμανικές τάξεις. Η πλειοψηφία των μουσουλμάνων ήταν περισσότερο αγγλόφιλη.
Συγγραφείς Γαλλικής Έκφρασης
Εάν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα κάποιοι συγγραφείς επέλεξαν τα γαλλικά ως γραφή έκφρασης, ήταν για να επιβεβαιώσουν τη θέλησή τους να εκφραστούν στη γλώσσα της επιλογής τους και να αποστασιοποιηθούν από την οθωμανική καταπίεση. Μια πρώτη γενιά συγγραφέων γαλλικής έκφρασης χαρακτηρίζεται από ρομαντική και ανατολίτικη έμπνευση. Ο πρώτος λίθος της διαμαρτυρίας και το πρώτο σημάδι της αναγέννησης της λιβανέζικης σκέψης ήταν το πρώτο μεγάλο θεατρικό έργο γραμμένο στη γαλλική γλώσσα του Chekri Ghanem (1861 – 1929), Antar, το οποίο παίχτηκε στη σκηνή του θεάτρου Odéon στο Παρίσι το 1910.
Στην εποχή του μεσοπολέμου (1920-1940), η γαλλική γλώσσα γίνεται το εργαλείο καταγγελίας του κατακτητή, του καταπιεστή. Ο Charles Corm (1894-1963) ιδρύει τη Revue Phénicienne το 1920, υπερασπιζόμενος τη συνέχεια ενός σύγχρονου Λιβάνου, κληρονόμου του περίβλεπτου φοινίκειου παρελθόντος και αναφέρει χαρακτηριστικά στο βιβλίο του La Montagne Inspirée « Si je rappelle aux miens nos aïeux phéniciens, c’est qu’ils n’étaient alors, au fronton de l’histoire, avant de devenir musulmans ou chrétiens, qu’un même peuple uni dans une même gloire; et qu’en évoluant, nous devrions au moins, par le fait d’une foi d’autant plus méritoire, nous aimer comme aux Temps où nous étions païens! ».
Άλλοι συγγραφείς αναθυμούνται τον προορισμό του Λιβάνου, ως γέφυρα μεταξύ Δύσης και Ανατολής, όπως ο Michel Chiha (1891-1954) ή ο Elie Tyan (1885-1957). Με τη φωνή τους ενώνονται οι φωνές της Evelyne Bustros (1878-1971), πρώτης λιβανέζας συγγραφέα γαλλικής έκφρασης και της May Ziadé (1886-1914).
Η δεκαετία του 1950 σηματοδοτεί σημαντική στροφή στη λιβανέζικη λογοτεχνία με τη δημοσίευση έργων τριών συγγραφέων και την απελευθέρωση αυτής της λογοτεχνίας από τα ενδεχόμενα συμπλέγματά της. Οι συγγραφείς αυτοί είναι ο Georges Schehadé (1910-1989), ο Farjallah Haïk (1907-1994) και ο Fouad Gabriel Naffah (1925-1983). Η λιβανέζικη γραφή έχει πια ωριμάσει. Ένας άνεμος συγγενής του σουρεαλισμού διαπλέει πάνω από τη χώρα του κέδρου.
Οι νέοι συγγραφείς της δεκαετίας του 1960 ακολουθούν το δρόμο που χάραξε ο Georges Schehadé. Χάρη στην εξαιρετική ελευθερία έκφρασης που απολαμβάνει ο Λίβανος σε σχέση με τους γείτονές του, οι διανοούμενοι του αραβικού κόσμου συναντώνται στη Βηρυτό και συνδιαλέγονται με τη Δύση.
Δύο ξεχωριστά Παραδείγματα
Η νέα γενιά εγκαινιάζει νέους τομείς έκφρασης και μελετά τη Λιβανέζικη Ταυτότητα. Αυτή η δημιουργική θέληση τονίζεται από τον ποιητή Salah Stétié, ο οποίος μελετά τη σύγχρονη ανατολική ποιητική δημιουργία, τη συμβολή της και την έμπνευσή της σε σχέση με το δυϊσμό Ανατολή/Δύση.
Διπλωμάτης καριέρας, γεννήθηκε το 1929 στη Βηρυτό, εκπροσώπευσε το Λίβανο στην UNESCO και δημοσίευσε 42 έργα στη γαλλική γλώσσα.
Ο Amin Maalouf γεννήθηκε στο Λίβανο το 1949 και ζει στη Γαλλία από το 1976. Αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τη γαλλική ως γλώσσα γραφής και το πρώτο βιβλίο που δημοσιεύει για το Λίβανο μετά τα 17 χρόνια του πολέμου, Le rocher de Tanios, (Ο βράχος του Τάνιος) βραβεύεται με το βραβείο Goncourt.
Στο βιβλίο του Les identités meurtrières, (Οι φονικές ταυτότητες) υπερασπιζόμενος τη διατήρηση της γλωσσικής διαφορετικότητας αναφέρει «κάθε άτομο έχει προφανώς ανάγκη από τρεις γλώσσες. Η πρώτη, η γλώσσα της ταυτότητας του, η τρίτη η αγγλική. Μεταξύ των δύο, πρέπει να προωθηθεί μια δεύτερη γλώσσα ελεύθερα επιλεγμένη, η οποία θα είναι η κύρια ξένη γλώσσα, … η γλώσσα της καρδιάς, η θετή γλώσσα, η αγαπημένη γλώσσα»
Λογοτεχνική Πραγματικότητα
Σήμερα, όλοι οι Λιβανέζοι διδάσκονται την Κλασική Αραβική, 45% τη Γαλλική και 40% την Αγγλική, ενώ 73% των Λιβανέζων που γνωρίζουν Αραβικά και Γαλλικά, ομιλούν επίσης Αγγλικά.
Αυτή η τόσο μικρή χώρα γέννησε ανυπολόγιστο αριθμό συγγραφέων αραβικής, γαλλικής ή αγγλικής έκφρασης. Ο προφήτης του Khalil Gibran, μεταφράστηκε σε 35 γλώσσες, Ο βράχος του Τάνιος του Amin Maalouf σε 25 γλώσσες. Ποιήματα του Salah Stétié μεταφράστηκαν σε 15 γλώσσες.
Πάνω από 250 συγγραφείς είναι γαλλικής έκφρασης. Ο λιβανέζικος τύπος γαλλικής έκφρασης περιλαμβάνει 2 καθημερινές εφημερίδες, 3 εβδομαδιαία και 1 μηνιαίο περιοδικό ποικίλης ύλης χωρίς να αναφέρουμε τις εξειδικευμένες εκδόσεις.
Αλλά η μοναδικότητα της συγγραφικής ιστορίας του Λιβάνου δεν συνίσταται στον αριθμό των συγγραφέων άλλης έκφρασης ούτε στη διγλωσσία της επίσημης Αραβικής. Συνίσταται στη συνύπαρξη τριών «ξένων» συγγραφικών γλωσσών ισοδύναμης χρήσης, δύο εκ των οποίων είναι το αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής και όχι προηγούμενου αποικιακού καθεστώτος
Η λιβανέζικη λογοτεχνία γαλλικής έκφρασης ήταν η πρώτη των λογοτεχνικών κινημάτων γαλλικής έκφρασης του αραβόφωνου κόσμου.
Αντιπροσώπευε τη συνείδηση ενός λαού που δεν ήθελε να εγκλωβιστεί, δεν έπαψε ποτέ να κηρύσσει τις αρχές μιας ανεξάρτητης, εθνικά κυρίαρχης δημοκρατίας όμως επίμονα ανοιχτής στο δυτικό κόσμο.
Από το 1975 και σε όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, η λιβανέζικη λογοτεχνία υπέφερε από τη σιωπή των συγγραφέων της.
Εμφανίζεται εύφορη ξανά μετά το 1990, φέρουσα όλα τα σημάδια της θλιβερής πραγματικότητας του πολέμου, αλλά συνειδητοποιημένη και πιο διαυγής από ποτέ.
«Μήπως έφτασε η ώρα να πάψουμε να σκοτωνόμαστε στο όνομα της εθνικής, φυλετικής, θρησκευτικής ή άλλης ταυτότητάς μας;»
Amin Maalouf
Απόσπασμα από τις φονικές ταυτότητες
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Communication et culture face à la mondialisation, 33èmes assises de l’UIJPLF, octobre 2001, Beyrouth
Le Liban l’autre pays de France
Étude IPSOS-Liban 2001
Étude démolinguistique sur le Liban, Université Laval du Canada – Québec
Le miracle de la langue française Pascal Morin
|
|
